Powstanie
Styczniowe 1863-1864

Na ziemi biłgorajskiej

Reforma rolna - uwłaszczenie chłopów

     Car Aleksander II w dniu 19 lutego (2 marca) 1864 r. ogłosił ukaz o uwłaszczeniu na terenach Królestwa Polskiego. Zapewniał on chłopom otrzymanie na własność ziemi, którą do tej pory użytkowali oraz anulował im wszelkie powinności na rzecz dworu, całkowicie znosząc pańszczyznę. Ukaz obejmował wszystkich chłopów, we wszystkich rodzajach majątków, z wyjątkiem osad przy karczmach, młynach i kuźniach służących dworowi. Wyłączono także grunty dworskie dane w dzierżawę na podstawie pisemnego kontraktu.

     Dzień 19 lutego (2 marca) na ogłoszenie ukazów nie został wybrany przypadkowo. Tego dnia przypadała rocznica intronizacji cara Aleksandra II. Odtąd chłopi polscy świętując swoje „oswobodzenie” mieli jednocześnie oddawać hołd carowi, jako najjaśniejszemu swemu władcy. Początkowo odbywało się to poprzez podpisywanie wiernopoddańczych adresów, następnie uchwalono po wieczne czasy świętowanie tego dnia jako dzień oswobodzenia, a następnie poprzez budowanie w każdej gminie pomników uwłaszczeniowych. Wszystko to działo się pod ścisłą kontrolą i z inicjatywy oraz przymusu carskiej administracji. Pomiędzy 1864 a 1870 r. powstało w Królestwie Polskim setki pomników wysławiających cara-oswobodziciela, także na Ziemi Biłgorajskiej.
     Niektóre przetrwały do naszych czasów, między innymi na rynku we Frampolu (przerobiony na pomniki odzyskania przez Polskę niepodległości) oraz na rynku w Krzeszowie, poświęcony obecnie pamięci księdza Stanisława Matrasia i krzeszowskich powstańców styczniowych.

     Realizacja ukazów o urządzeniu włościan w Królestwie Polskim z 2 marca 1864 r. spowodowała konieczność sporządzenia podstawowych dokumentów uwłaszczeniowych w postaci tabel likwidacyjnych, sporządzanych dla wsi i miast prywatnych i nadawczych, dla wsi i miast rządowych, majorackich i instytutowych, określających rozmiary gospodarstw chłopskich. Zgodnie z postanowieniami Komitetu Urządzającego, powołanego do ogólnego nadzoru nad realizacją reformy rolnej, projekty tabel likwidacyjnych sporządzali właściciele dóbr lub ich pełnomocnicy natomiast nadawcze komisarze włościańscy albo specjalne komisje. Tabele wraz z załącznikami w postaci planów i rejestrów pomiarowych, przedkładano komisjom włościańskim, czuwającymi nad ich weryfikacją w terenie a następnie przesyłano do Komitetu Urządzającego w celu ostatecznego zatwierdzenia przez Centralną Komisję do Spraw Włościańskich. Z zatwierdzonego egzemplarza, który pozostawał w Komitecie Urządzającym, sporządzano kopie, z których jedną przekazywano na przechowywanie w archiwum rządu gubernialnego a drugą właścicielom majątku i sołtysom. Zdecydowana większość tabel likwidacyjnych i nadawczych sporządzana była w latach 1865-1870. Do tabel likwidacyjnych i nadawczych dołączane były rejestry pomiarowe gruntów wsi sporządzane na skutek dodatkowych pomiarów lub też w związku z likwidacją serwitutów, podziałem wspólnot czy też pracami scaleniowymi, sięgającymi okresu międzywojennego. Tabele likwidacyjne zawierają numery kolejne i nazwiska właścicieli osad tabelowych, ich powierzchnie z podziałem na poszczególne rodzaje użytków, prawa do serwitutów i wysokość odszkodowania dla właścicieli ziemskich z tytułu likwidacji służebności.

Skip to content